علی بن محمد سمری
در اعتقادات شیعیان دوازده امامی ابوالحسن، علی بن محمد سَمَری؛ چهارمین نایب خاص امام زمان در دوران غیبت صغری است. وی پس از خود نایبی معرفی نکرد. از این رو بنا به اعتقادات امامیه پس از مرگ وی غیبت کبری آغاز شده‌است.
نیابت
سمری از اصحاب امام یازدهم شیعیان، حسن عسکری بوده‌است. وی از خواص شیعه در زمان خود بود . حسین بن روح نایب پیشین از طرف امام غائب وی را برای مدت سه سال به نیابت خاصه منصوب کرد. علی بن محمد چند روز پیش از مرگ دستخطی منسوب به محمد پسر حسن (در اصطلاح خاص شیعه توقیع) به شیعیان نشان داد که در آن بر خلاف رسم نایبان پیشین جانشینی تعیین نشده بود. متن دستخط از قرار زیر بود:
| « | بسم الله الرحمن الرحیم ای علی بن محمد سمری! خداوند در سوگ فقدان تو پاداشی بزرگ به برادرانت عطا کند. تو تا شش روز دیگر از دنیا خواهی رفت. کارهایت را مرتب کن و هیچ کس را به جانشینی خود مگمار. دروان غیبت کامل فرا رسیده‌است و من جز با اجازه خداوند متعال ظهور نخواهم کرد و ظهور من پس ز گذشت مدتی طولانی و قساوت دلها و پر شدن زمین از ستم خواهد بود. افرادی نزد شیعیان من مدّعی مشاهده من (ارتباط با من به عنوان نایب خاص) خواهند شد. آگاه باشید که هر کس پیش از خروج سفیانی و صیحه آسمانی چنین ادعایی بکند، دروغگو و افترا زننده‌است و هیچ حرکت و نیرویی جز به خداوند عظیم نیست |
» |
در ششمین روز، وی در سال329هجری از دنیا رفت. مقبره شیخ سُمَّری درنزدیکی مزار شیخ کلینی در بغداد است.
پیش از مرگش از وی پرسیدند: نایب بعد از تو کیست. جواب داد: اجازه ندارم کسی را معرفی کنم.
آغاز غیبت کبری
بعد از در گذشت ابوالحسن سمری، مرحله جدیدی در تاریخ شیعه که به دوران غیبت کبری معروف است آغاز گشت.
تهیه و تنظیم:محسن کشاورز
حسین بن روح نوبختی
حسین بن روح نوبختی، (نام کامل: شیخ ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر نوبختی) سومین نایب خاص (سفیر) امام زمان در دوران غیبت صغری.
زندگی
حسین بن ابی بحر را مورّخان و محدّثان گاهی «نوبختی» زمانی «روحی»، گاهی «حسین بن روح بن بنی نوبخت» و بعضاً «قمی» گفته اند. همان‌گونه که از نام وی هویداست، ایرانی‌تبار بوده است. نوبختیان از خاندانهای اصیل ایرانی مسلمان شده دوره منصور عباسی و پیوسته همنشین و همراه خلفای عباسی بودند. ایشان در اثر قدرت سیاسی، توان اقتصادی و شایستگی‌های علمی، پایگاه اجتماعی مناسبی داشتند که با تکیه بر آن، در پیشبرد تفکّر شیعی و حمایت از شیعیان نقش اساسی بازی کردند[ در بعضی از روایات آمده که وی اهل قم بوده است، و گفته اند در گفتگوی فارسی به لهجه? اهالی آبه (از حومه قم) سلیس و روان بود، حال آنکه برخی دیگر معتقدند که ملقّب شدن نوبختى به «قمى»، بخاطر شدّت علاقه و ارتباط وى با قم و علماى آن سامان بوده است.
وثوق و علم
او از نزدیکان مورد اعتماد محمد بن عثمان (دوّمین نایب خاص) بود و رابط بین او، عثمان بن سعید و شیعیان بود.
فقهای بزرگ در آن عصر با تمام علم و فقاهت از وی پیروی می کردند. «علی بن بابویه» (پدر شیخ صدوق)، محدث نامدار قم، برای دیدار با حسین بن روحبغداد رفت، و پاسخ پرسشهایش را از وی دریافت کرد و به قم بازگشت. به
نخستین توقیعی که راجع به حسین بن روح از ناحیه مقدسه صدور یافت، در سال 305هجری بود. در آن توقیع آمده است:
| « | او کاملاً مورد وثوق و اطمینان ماست و در نزد ما مقام و جایگاهی دارد که او را مسرور می گرداند. | » |
نیابت
روزی محمّد بن عثمان، بزرگان شیعه را گرد آورد و گفت:
| « | هر گاه برای من حادثه‌ای پیش آید و مرگم فرا رسد وکالت (و نیابت از امام زمان) با «ابوالقاسم بن روح» خواهد بود. من مأمور شدم که او را به جای خود معرّفی کنم. | » |
او در دوران حکومت «مقتدر عباسی» به مدت 5سال به زندان افتاد و در سال 317آزاد شد.
وفات
حسین بن روح در 18 شعبان سال 326 هجری در گذشت. قبر وی در محله نوبختیه در جانب غربی بغداد در وسط بازار عطاران، در انتهای کوچه‌ای است که در آنجا بقعه و صحن مختصری بنا کرده‌اند.
تهیه و تنظیم:محسن کشاورز